Sama Bosna kao država datira još iz IX vijeka, i doba “bezimenih” bosanskih banova (koji se spominju u Ljetopisu popa Dukljanina). Po tom ljetopisu, područjem Bosne je početkom 9. vijeka vladao vladar po imenu Silimir i nije bio kršćanin, bio je paganin. Prilike u kojima je vladao su bile dosta teške, posebno za kršćane koji su u to doba bili progonjeni. Međutim, Silimir je bio dosta tolerantan prema njima. Silimirova vladavina je svakako važna etapa u začecima bosanske države. Zato su u pravu ljudi poput našeg poznatog franjevca, pokojnog Ivana Frane Jukića, koji Silimira naziva prvim bosanskim vladarom. ( Zemljopis i poviestnica Bosne, Zagreb 1851). Inače, Čeh Vaclav Maximilian Schimek, u djelu ‘Politische Geschischte des Königreiches Bosnien’, objavljenom u Beču 1787. godine takođe navodi da se Bosna kao država pominje 867. godine, dakle u IX vijeku.
Spomenimo da je prvi dokument koji potvrđuje bosansku državnost zapravo Povelja bana Kulina, od 29. avgusta 1189. godine. Inače, ovaj državni sporazum Bosne i Dubrovnika je jedan od najstarijih dokumenata na slavenskim jezicima, dokument koji svjedoči o posebnoj pisarskoj kancelariji na bosanskom dvoru, te o samostalnosti Bosne i njenom odlučivanju o državnim poslovima.
Nakon bana Kulina, Bosna postaje sve jača i organiziranija država, pa tako kroz period Banovine i Kraljevine Bosne imamo nebrojene pisane tragove o bosanskoj državnosti, sa specifičnim podacima kao što su imena bosanske vlastele, pravni i trgovački poslovi i slično. Jedan od svijetlih primjera blistave potvrde bosanske državnosti jeste i samo krunisanje 26. oktobra 1277. godine, kada je Stjepan Tvrtko I Kotromanić, do tada bosanski ban, proglasio Božjom milošću za kralja Bosne (i Raške), čime se poluzavisna banovina Bosna uzdigla na status apsolutno nezavisne kraljevine.
Nakon kralja Tvrtka, Bosansko kraljevstvo opstaje sve do 1463. godine, kada Bosnu postepeno počinju osvajati Osmanlije, počevši od istoka Kraljevine. Nezavisni ostaci ostataka Kraljevine Bosne preživljavaju u formi vojvodstva bosanskog vojvode – hercega Stjepana Kosače, sve do 1482. kada i Hercegovina pada u ruke Osmanlija. Kraljevina Bosna opstaje u poluzavisnim formama i nešto kasnije, pod nametnutim bosanskim kraljevima – vazalima ili Ugarske ili Osmanlija, poput Matije Šabančića (do 1471.) i Matije Vojsalića (do 1476.) ili ugarskih vazala Nikole (1477.) i Lovre Iločkog (1524.).
Dakle, početkom XVI vijeka Bosna već biva ugašena kao bilo kakav oblik forme države, i njome upravlja Osmansko carstvo, a ona poprima prvo oblik sandžaka (manje upravne jedinice u Carstvu) nakon osmanskog osvajanja većeg dijela Bosne 1463 (baš kao i njeno vojvodstvo Hercegovina nakon pada 1482. godine), da bi Bosna potom bila izdignuta i na status pašaluka (visoke administrativne jedinice Carstva) 1580. godine u čijem sastavu su bili; Bosanski, Hercegovački, Kliški, Krčko-Lički, Zvornički, Požeški, te Bihaćki sandžak.
Nakon bosanskog ustanka predvođenog Husein-kapetanom Gradaščevićem, 1831. godine, kao osmanska osveta za bosanski ustanak, Hercegovački sandžak dobija veći stepen autonomije unutar Carstva, odvaja se od Bosanskog pašaluka, i postaje Hercegovački pašaluk, na čelu sa Ali-pašom Rizvanbegovićem. To je prvi put da se dešava odvajanje bosanske regije Hercegovine od Bosne, nakon rata između bosanskog vojvode Stjepana Vukčića Kosače i bosanskog kralja Stjepana Tomaša (koji je završen udajom hercegove kćeri Katarine za bosanskog kralja Tomaša), i po prvi put nakon egzistiranja Hercegovine kao ostatka ostataka bosanskog kraljevstva između 1463. i 1482.
Ipak, nakon smrti Ali-paše Rizvanbegovića, Bosanski i Hercegovački pašaluk se ponovo spajaju, i opet se formira prošireni Bosanski pašaluk, 1851. godine, a isti se reorganizira i postaje Bosanski vilajet 1867. godine. Bio je ovo period buna bosanskog stanovništva protiv represivne politike Osmanlija, a sve kulminira predajom Bosne od strane Osmanlija u ruke Austro-Ugarske Monarhije, 1878. godine, kada se Osmanlije povlače iz Bosne, uništavaući oružje kako se Bosna nebi mogla ni braniti od nadolazeće okupacije, a u isto vrijeme Osmanlije po prvi put zadržavaju Novopazarski sandžak izdvajajući ga iz sastava Bosne koju su predali Austrijancima i Mađarima.
zastaveNakon žestokog otpora bosanskih seljaka protiv nove okupacije, između jula i oktobra 1878. godine, predvođenog Hadži hafiz Salihom Vilajetovićem poznatijem pod nadimkom Hadži Lojo, Austro-Ugarska Monarhija je ipak uspjela okupirati i Bosnu i Sandžak. te je nametnula svoju vlast. Problem kome da se Bosna dodijeli na upravljanje, Austriji ili Ugarskoj, bijaše riješen tako da je Bosna proglašena trećom krunskom zemljom, sada pod novim nazivom: Bosna i Hercegovina, čime je nanesena ogromna šteta bosanskoj državnosti, uvođenjem bosanske regije u naziv države, a Bosna i Hercegovina su imale i svoje posebne zastave, uprkos činjenici da se radilo o jednoj od tri krunske zemlje Austro-Ugarske Monarhije.
ottomans austrians hungarians
Proglašenje BiH kao krunske zemlje je značilo da njome neće vladati ni Austrija ni Ugarska, odnosno da će vladati obje u isti mah. Ovo je predstavljalo prvi vid prividne obnove državnosti Bosne jer je priznata kao treća krunska zemlja, međutim, kada se 1881. godine austrijski car pridružio Savezu triju careva, jedna je od tajnih klauzula njihova ugovora glasila da “Austro-Ugarska pridržava sebi pravo da anektira te provincije u kojem god trenutku to bude smatrala shodnim”.
Austro-Ugarska je 1908. godine odlučila proglasiti i aneksiju Bosne i Hercegovine. Tim je činom Bosna i Hercegovina prestala biti samo protektorat i u potpunosti je inkorporirana u teritorij Austro-Ugarske Monarhije, čime je i formalno (1878. praktično) prestala osmanska vladavina koja je trajala 445 godina. Austro-Ugarska je 29. debruara 1909. postigla dogovor s Osmanskim Carstvom o isplati 2,5 miliona osmanskih funti u zlatu kao naknadu za aneksiju Bosne i Hercegovine, što je u prevodu u današnju vrijednost jednako težini od 16,463 kg zlata.
Dalji razvoj događaja je itekako bio nepovoljan po bosansku državnost, nakon Prvog svjetskog rata, 1918. godine, i dalje nastavlja egzistirati naziv Bosna i Hercegovina, a ista se inkorporira u sastav nove Države Slovenaca, Hrvata i Srba, odnosno kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, gdje se opet prividno održavaju elementi bosanske državnosti (pod stvarnom okupacijom Srba i Hrvata), da bi ta okupacija kulminirala podjelom BiH na četiri banovine unutar Kraljevine Jugoslavije, nakon 6. januara 1929. godine, čime su prvi put razbijene granice BiH sa Berlinskog kongresa iz 1878. godine. Ovo nije trajalo dugo, obzirom da je brzo došao i Drugi svjetski rat, koji je zapečatio sudbinu Kraljevine Jugoslavije, ili bolje rečeno srpske hegemonije nad drugim okolnim narodima, a dolazi i dodatni teški period po bosansku državnost, iako se tokom ovog rata Bosni i Hercegovini vraćaju neki elementi njene državnosti, ne svi.
Naime, dana 25. novembra 1943. godine održano je prvo zasjedanje ZAVNOBIH-a (Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine), u Varcar Vakufu (Mrkonjić Gradu) u 19 sati. Završeno je u rano jutro, 26. novembra, u 4 sata. Ovoj osnivačkoj skupštini prisustvovalo je 247 delegata iz svih krajeva Bosne i Hercegovine, od kojih 173 sa pravom glasa. Na svom prvom zasjedanju, ZAVNOBiH je formalno konstituiran kao predstavništvo Narodno-oslobodilačkog pokreta (NOP) Bosne i Hercegovine, ali je u stvarnosti i praksi djelovao kao njen najviši organ vlasti.
ZAVNOBIH
Odbornici su usvojili Rezoluciju ZAVNOBiH-a i Proglas narodima Bosne i Hercegovine u kojima se ističe da ubuduće Bosnu i Hercegovinu i njene narode u zemlji i inostranstvu, mogu zastupati i predstavljati samo ZAVNOBiH i AVNOJ, a ovim aktima istovremeno je izražena odlučnost naroda BiH da njihova zemlja, koja nije ni srpska, ni hrvatska, ni muslimanska, nego i srpska i muslimanska i hrvatska, bude zbratimljena zajednica u kojoj će biti osigurana puna ravnopravnost svih Srba, “muslimana” i Hrvata.
Ovo je prvi put da se (očigledno pod dominantnim utjecajem Zagreba i Beograda) spominje konstitutivnost tri naroda koja dotad u historiji ove države nije postojala, jer su dotad Bošnjani (odnosno od XV do početka XX vijeka Bošnjaci) bili jedini narod koji je bio spominjan u kontekstu stanovništva Bosne (i Hercegovine), a koji je udario temelje i osigurao kontinuitet bosanske države. Ovaj akt takođe Bosnu i Hercegovinu, osim što joj je formalno priznata ravnopravnost kao republike, pravi švedskim stolom, na kojem po zaključcima ZAVNOBIH-a i AVNOJ-a svi Srbi Jugoslavije, i svi Hrvati Jugoslavije mogu uzimati koliko im je volja (priznaje im se pravo da je Bosna i Hercegovina i srpska… i hrvatska, nije precizirano da zapravo pripada samo građanima Bosne i Hercegovine).
nrbih
Na pomenutom zasjedanju donesena je ipak historijska odluka o uslovno rečeno obnovi državnosti Bosne i Hercegovine, jer je ipak, ako ćemo realno govoriti, nosilac državnosti Bosna, ne i Hercegovina. Bosna i Hercegovina je tada definirana kao jedna od šest navodno ravnopravnih republika u tadašnjoj Demokratskoj Federativnoj Jugoslaviji, još uvijek bez preciziranih granica. Treba dodati da je ovu odluku na zasjedanju ZAVNOBIH-a potvrdilo i izglasalo 247 vijećnika ZAVNOBIH-a. Dana 25. novembra 1943. godine Bosna i Hercegovina je, dakle, uslovno rečeno obnovila svoju državnost, koju je izgubila 1463. godine, kada je Bosna potpala pod upravu Osmanskog carstva.
Nekoliko dana nakon donošenja, pomenuta odluka ZAVNOBIH-a je potvrđena i ozvaničena na Prvom zasjedanju AVNOJ-a, (Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije) u Jajcu. Treba napomenuti da je Bosna i Hercegovina od strane AVNOJ-a teritorijalno definirana u granicama iz Berlinskog ugovora, dana 24. februara 1945. godine, odlukom Predizijuma AVNOJ-a, a nakon što je oslobođena 1945. godine, dobila je i zastavu i grb, koji su bili njeni prepoznatljivi i glavni simboli za vrijeme komunizma, sve do 1992. godine kada su zamijenjeni zastavom i grbom nezavisne Republike Bosne i Hercegovine.
Zapravo jedina prava obnova bosanske državnosti, nakon gubitka bosanske nezavisnosti 1463. odnosno nakon pada bosanskog vojvodstva Hercegovine 1482. godine, te nakon neuspješnih pokušaja obnove državnosti sprovedenih od strane ličnosti poput Husein-kapetana, i Hadži Loje, bila je obnova bosanske državnosti (države sada poznate kao Bosne i Hercegovine) koju su izglasali građani SR BiH na referendumu 29. februara i 1. marta 1992. godine, ponovo proglasivši svoju državu nezavisnom i pod simbolima pod kojim je Bosna posljednji put bila nezavisna, pod šest zlatnih ljiljana. Ostaje nam da se nadamo da će naša država vratiti i svoje pravo ime Bosna (a ne nametnuto ime Bosna i Hercegovina) i da će vratiti svoju državnost i svoje simbole u punom kapacitetu, kako ta milenijska država i zaslužuje.
Zakonom o proglašenju 25. novembra Danom državnosti Republike Bosne i Hercegovine iz 1995. godine (“Službeni list RBiH”, broj 9/95), određeno je da se 25. novembar obilježava kao Dan državnosti Republike Bosne i Hercegovine. Obzirom da ovaj akt nije u suprotnosti sa nametnutim ugovorom iz Dejtona, i obzirom na to da novi zakon o državnom praznicima u Parlamentu BiH nije donesen, zakon RBiH je još uvijek na snazi, ali se praktično slavi samo u dijelu BiH koji se naziva tzv. “FBiH”, dok je apsolutno ignoriran u dijelu BiH koji se naziva tzv. “RS”.
Koliko je ispravan datum Dana državnosti, 25. novembar (odluke ZAVNOBIH-a) u odnosu na ostale datume iz naše historije, procijenite sami. Možda tog dana jeste zacrtana prva forma ne tako nezavisne Republike, ali je u isto vrijeme nanesena ogromna šteta pravu autohtonog stanovništva Bosne (i Hercegovine) uvođenjem SVIH Srba i Hrvata u vlasništvo teritorija BiH. Sigurno je međutim, da drugi datumi iz naše bogate historije imaju još i veću težinu kada je riječ o državnosti BiH, i oni sasvim jasno pokazuju ko je zapravo vlasnik države, za razliku od kukavičjeg jajeta od 25. novembra 1943.
